Toelichting op de samenstelling van de lasten
De gerealiseerde lasten bedragen ca. € 133 mln. en bestaan uit € 121 mln. exploitatie en ruim € 12 mln. aan dotaties aan reserves. Toelichting op activiteiten met de grootste lasten:

• In 2019 is aan ca. 50 bouwgrondexploitaties gewerkt. De kosten bedragen ca. € 52 mln. en dat is ca. € 18 mln. minder dan begroot. De afwijkingen hebben te maken met vertraging vanwege onderhandelingen, afstemming met derden, herfaseringen, etc.
• Aan stadsvernieuwingsprojecten is ca. € 32 mln. besteed en dat is € 18 mln. minder dan begroot. De lagere besteding komt onder andere doordat de openstelling van de Rotterdamse Baan is vertraagd naar medio 2020. Hierdoor worden bepaalde kosten niet in 2019 maar in 2020 verantwoord. Ook de Oplevering van Schakel HS vindt in 2020 plaats waardoor een dele van de kosten verschuift naar 2020.
• In 2019 is voor ca. € 16 mln. besteed aan omgevingsvergunningen. Dit betreft apparaatslasten maar ook kosten voor toetsing door partijen zoals de Brandweer, Omgevingsdienst Haaglanden en archeologie.
• Aan wonen en bouwen is bijna € 10 besteed. De kosten zijn gemaakt voor woonbeleid, -programmering en –onderzoek maar ook voor de VvE-balie, het huurteam en de huisvesting van statushouders.     

Zie voor een uitgebreide toelichting op de lasten de paragraaf ‘Waar bestaan de kosten uit’.  

Toelichting op de samenstelling van de baten
De gerealiseerde baten bedragen ca. € 109 mln. en bestaan uit € 94 mln. exploitatie en € 15 mln. aan onttrekkingen aan reserves. Toelichting op activiteiten met de grootste baten:

• De baten van de bouwgrondexploitaties bedragen in totaal bijna € 62 mln. dat is ca. € 14 mln. minder dan begroot. Dit heeft vooral te maken met vertraagde ontvangen bijdragen van derden. Enerzijds is een hogere baat gerealiseerd door eerdere gronduitgiften van bijvoorbeeld de Noordboulevard en A-12 zone. Er zijn ook vertraagde grondexploitaties met financiële gevolgen zoals Den Haag Nieuw Centraal en Grondbank Vroondaal.
• In 2019 zijn bijna 5.000 Wabo-aanvragen ingediend. Dit betreft bouwaanvragen, aanvragen voor kapvergunningen en overige aanvragen. De totale legesopbrengst voor omgevingsvergunningen bedraagt ruim € 21 mln. De baten zijn € 3 mln. lager dan begroot. Dit komt doordat er in 2019 minder bouwaanvragen zijn ingediend dan verwacht.
• De gemeente kan besluiten om strategisch gronden en panden aan te kopen met het oog op toekomstige stedelijke ontwikkeling. Waar mogelijk wordt het vastgoed verhuurd en als het vastgoed geen bijdrage meer levert aan de beleidsdoelstellingen, wordt het verkocht. In 2019 heeft de gemeente aan verhuur- en verkoopbaten ca. € 7 mln. gerealiseerd.

Zie voor een uitgebreide toelichting op de baten de paragraaf ‘Waar bestaan de kosten uit’.

Het programma Stadsontwikkeling en wonen sluit af met een resultaat van € 4,9 mln. voordelig ten opzichte van de begroting. De belangrijkste oorzaken:

• Een positief resultaat op het grondbedrijf van €4,4 mln. Dit komt door gedeeltelijke vrijval van de voorziening voor Harnaschpolder die €6,8 mln. hoger is dan begroot, doordat het resultaat van de geactualiseerde grondexploitatie en het risicoprofiel zijn verbeterd in de verbonden partij. Daarnaast is een vrijval van de voorziening voor de uitstaande financiering naar GEM Vroondaal van €2,6 mln. gerealiseerd, omdat Vroondaal, ook een verbonden partij, een langlopende lening in 2019 heeft afgelost. Voor de gemeente blijven de zekerheden gelijk, maar neemt het risico af, dus valt een deel van de voorziening vrij. Verder is, conform de BBV, in 2019 tussentijdse winst genomen bij grondexploitaties met een positief saldo, voornamelijk Kijkduin ter grootte van €2,2 mln. Daartegenover staat dat de Voorziening negatieve plannen moet worden verhoogd om de risico’s voor de lopende grondexploitaties te dekken €6,7 mln. Conform de Verordening Financieel Beheer en Beleid zal worden voorgesteld dit positieve resultaat op het grondbedrijf te doteren aan de RGB. Overig resultaten €0,5 mln.
• Bij de begrotingsactualisatie is € 2,3 mln. overgeheveld van programma Stadsontwikkeling en Wonen naar programma Economie. Omdat er in 2018 en 2019 middelen zijn besteed voor renovatie van het Binnenhof, leidt dit tot een nadeel van € 1,5 mln.
• Binnen De Kust Gezond is er €0,8 mln. extra uitgegeven, onder andere aan het verwijderen en tijdelijk opslaan van het Monument Voor Leger en Vloot en juridische kosten. Voor het project Vitalizee is een bedrag van €0,9 mln. gereserveerd hangende de arbitrage over een geschil over de voorwaarden uit de Samenwerkingsovereenkomst en over de aanneemsom. Hangende deze arbitrage staat het bedrag in depot. De uitspraak in arbitrage bepaalt of en zo ja welk bedrag aan de gemeente toevalt.
• €2,0 mln. voordeel is het gevolg van vrijval van budgetten gereserveerd voor projecten onder Stadsvernieuwing. Projecten zijn vertraagd bijvoorbeeld door langer durende onderhandelingen.
• Overige resultaten €1,7 mln.

De totale lasten en de baten liggen lager dan begroot. Een grote afwijking ten opzichte van de begroting zijn € 11,3 mln. lagere lasten en € 10,0 mln. lagere baten voor de Rotterdamse Baan. Dit project is vertraagd en de opening is uitgesteld naar december 2020. De onderbesteding wordt veroorzaakt doordat de bijdrage van DSB pas in 2020 plaats zal vinden. Verder was een bijdrage verwacht aan de Business Case UFA, echter het bod van de gemeente is (nog) niet geaccepteerd in 2019. Bij het project Regentesse Zuid is sprake van vertraging in de sloop en bouwrijp als gevolg van extra onderzoek wat nodig bleek voor de flora en fauna, €3,8 mln. lagere lasten tot gevolg hebbend. Ook voor het project Trekvlietzone bleek dat de afstemming met het Hoogheemraadschap meer tijd kostte dan verwacht en ook is er vertraging in de procedure rondom de vergunningaanvraag. Het bouwrijp maken (aanleg bouwweg, riolering en warmwaternet) is hierdoor naar volgend jaar verschoven, waardoor de lasten €2,0 mln. lager uitvallen.

Afwijkingen ten opzichte van 2018
De lasten en de baten liggen lager dan in 2018. Er zijn met name minder lasten en baten voor de bouwgrondexploitaties gemaakt in 2019 dan in 2018. De portefeuille bouwgrondexploitaties varieert per jaar en is daarom beperkt vergelijkbaar op individuele grondexploitatie. Wel is te zien dat de totale omvang van grondexploitaties terugloopt.

Waar bestaan kosten uit?

Financiële verantwoording per activiteit

Baten
De baten bedragen in totaal ruim € 7,1 mln. en bestaan voornamelijk uit de verhuur van strategisch vastgoed en de verkoop van enkele panden voor in totaal € 6,2 mln. Daarnaast is € 0,9 mln. onttrokken uit de reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling (SVS) onder andere ter dekking van het nadelig exploitatieresultaat. De gerealiseerde baat blijft ruim € 0,6 mln. achter bij de begrote € 7,8 mln. doordat minder uit de reserve SVS is onttrokken voor de afdekking van het exploitatieresultaat, zie ook de toelichting in de paragraaf Reserves, voorzieningen en investeringen.       

Lasten
De lasten bedragen in 2019 ruim € 10,3 mln. en bestaan voor € 5,8 mln. uit beheer- en kapitaallasten van alle strategische vastgoedobjecten van de gemeente. Daarnaast is € 4,5 mln. gedoteerd aan de reserve SVS. De dotatie hoort bij de investering in een creatief bedrijfsverzamelgebouw en dienst ook ter afdekking van nadelige exploitatiesaldi in de komende jaren. Zie voor verdere toelichting de paragraaf Reserves, voorzieningen en investeringen. De lasten zijn bijna € 0,6 mln. lager dan de begrote € 10,9 mln. wat onder andere wordt veroorzaakt doordat bij verschillende locaties minder onderhoudskosten gemaakt voor maaiwerk, lekkages en storingen. Een andere oorzaak van het mindere onderhoud is het gevolg van de gewijzigde toekomstplanning van enkele panden en faseringen naar 2020.

Beheer bedrijfspanden                     € 0,1 mln. N  I
Het financiële resultaat van de activiteit Beheer Bedrijfspanden is nagenoeg nihil omdat de voor- en nadelen worden verrekend met de reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling. De gemeente analyseert continu of de beleidsdoelen van strategisch vastgoed nog passen bij de portefeuille en ook op welke manieren het exploitatiesaldo van het strategisch vastgoed kan worden verbeterd. Jaarlijks bij de begrotingsvoorbereiding wordt aan de hand van de beleidsdoelen en de portefeuille van strategisch vastgoed bepaald welk saldo meerjarig nodig is in de reserve SVS.

Toelichting op lasten en baten
In 2019 is voor € 2,1 mln. besteed aan bestemmingsplannen. Hiervan heeft € 1,4 mln. betrekking op het apparaat, €0,3 mln. op een dotatie aan de reserve Omgevingsplan Binckhorst, € 0,2 mln. op juridisch onderzoek en advies en € 0,2 mln. overig. De baat betreft een opbrengst vanuit de anterieure overeenkomst Maanplein. Dit wordt ook toegelicht bij de reserves bij Reserve Omgevingsplan Binckhorst.

Omgevingswet                        € 0,9 mln. N  I
Het tekort van €0,6 mln. is in belangrijke mate toe te schrijven aan de invoering van de omgevingswet. Een eerder ingeboekte bezuiniging van €0,3 mln., kon niet worden behaald en vanaf 2019 moet een bijdrage aan de landelijke voorziening digitaal stelsel omgevingswet worden betaald van €0,6 mln.
Overig                              € 0,2 mln. V  I

Lasten
Aan grondexploitaties is in totaal € 45,6 mln. aan lasten uitgegeven, overige lasten bedroegen € 6,3 mln.

Grondexploitaties
Gedurende het jaar is aan bijna 50 grondexploitaties gewerkt.  De grondexploitaties waarvoor in 2019 de meeste lasten zijn gemaakt zijn:

• Kijkduin € 6,1 mln.;
• Noordboulevard € 5,7 mln.;
• Spuikwartier € 5,4 mln.;
• Uithofslaan € 3,9 mln.;
• Laakhaven Petroleumhaven € 3,5 mln.;
• Ontwikkeling Scheveningen Haven € 3,0 mln.;
• Grondbank Vroondaal € 2,2 mln.;
• Trekvlietzone fase 1 € 1,7 mln.;
• Den Haag Nieuw Centraal € 1,5 mln.;
• Overige grondexploitaties € 12,5 mln.

De realisatie van de lasten op grondexploitaties is € 17,2 mln. lager dan geraamd. De belangrijkste afwijkingen betreffen:

• Grondbank Regentesse Zuid € 3,8 mln. De kosten van sanering zijn lager uitgevallen. Daarnaast hebben geplande werkzaamheden nog geen doorgang omdat onderhandelingen met partijen nog niet waren afgerond en flora en fauna problematiek;
• Trekvlietzone fase 1 € 2,2 mln. Kosten voor bouwrijp maken zijn niet gerealiseerd omdat de daaraan voorafgaande afstemming met het Hoogheemraadschap meer tijd hebben gekost.
• Ontwikkeling Scheveningen havens € 1,9 mln. Als gevolg van herfasering hebben minder werkzaamheden plaatsgevonden;
• Noordboulevard Scheveningen € 1,4 mln. De gemeente heeft de grond later dan afgesproken geleverd gekregen. Hierdoor zijn de werkzaamheden in de openbare ruimte opgeschoven naar 2020;
• Overige grondexploitaties € 7,9 mln.

Overige lasten
De overige lasten betreffen:

• Dotaties aan reserves € 3,1 mln. en het saldo mutaties op voorzieningen negatieve plannen van € 0,1 mln.
• Lasten tijdelijk beheer onroerend goed € 2,4 mln.
• Overige lasten € 0,9 mln.

Dotaties en onttrekkingen aan de reserve grondbeleid en voorziening negatieve plannen worden toegelicht in de paragraaf grondbeleid.

Baten
De baten bestaan uit 3 onderdelen, gronduitgiftes en overige opbrengsten op grondexploitaties € 75,3 mln., overige opbrengsten € 14,1 mln. en de verrekening met het onderhanden werk op de balans ad -/-
€ 27,4 mln.

Gronduitgiftes en overige opbrengsten op grondexploitaties
De grondexploitaties met de meeste opbrengsten in 2019 zijn:
Kijkduin € 16,1 mln.; Spuikwartier/Amare € 13,6 mln.; A-12 zone deelplan 20 € 9,9 mln.; Ontwikkeling Scheveningen Havens € 8,0 mln.; Noordboulevard Scheveningen € 5,2 mln.; Laakhaven Hollands Spoor 2 € 4,8 mln.; Overige grondexploitaties € 17,7 mln.

De gronduitgiftes en overige baten op grondexploitaties zijn per saldo € 9,9 mln. hoger dan geraamd. Hogere bijdragen zijn met name ontvangen op de grondexploitaties:

• A-12 zone Deelplan 20 € 6,2 mln. Diverse kavels waren later in de tijd gefaseerd, en daarmee de opbrengsten in later jaren begroot, omdat er rekening was gehouden met verlenging van diverse reserveringsovereenkomsten. Achteraf konden de gronduitgiftes toch al in 2019 plaatsvinden;
• Kijkduin € 5,6 mln. In 2019 is meer dan voortvarend kaveluitgifte gerealiseerd. Daarnaast zijn de opbrengsten hieruit hoger dan geraamd en zijn opbrengst van Ontwikkelveld B1 Waldeck bruto verantwoord terwijl deze netto begroot waren;
• Noordboulevard € 5,2 mln. Een deel van de gronduitgifte was verwacht voor 2020, maar heeft reeds in 2019 plaatsgevonden;
• Spuikwartier € 3,3 mln. Hier zijn zowel hogere parkeeropbrengsten vanuit het tijdelijke beheer van de parkeergarage en hogere grondopbrengsten en bijdragen gerealiseerd.
• Laakhaven Hollands Spoor 2 € 2,8 mln. De grondwaarde onder de twee woontoren in de Vijverhof was aanzienlijk hoger dan eerder geraamd. De ontwikkelende partij heeft het plan verder geoptimaliseerd waardoor meer woningen gerealiseerd kunnen worden. Daarnaast is de waarde per woning gestegen als gevolg van marktomstandigheden.

Daarentegen zijn lagere bijdragen derden ontvangen op de grondexploitaties:

• Den Haag nieuw Centraal € 7,4 mln. De verwachte gronduitgifte heeft niet in 2019 plaatsgevonden vanwege de ontstane vertraging bij de realisatie van de fietsenkelder;
• Grondbank Vroondaal € 1,8 mln. De start van deelplan Zuid II is vertraagd doordat het wijzigen van het bestemmingsplan langer duurt dan voorzien. Daardoor is een lagere grondverkoop gerealiseerd;
• Overige grondexploitaties per saldo €4,0 mln.

Overige opbrengsten
De overige opbrengsten bestaan uit:

• Reserves en voorzieningen

Er heeft een vrijval vanuit voorziening plaatsgevonden voor de uitstaande financiering voor Vroondaal onder programma 15 Financiën van € 2.6 mln. Dit voordeel is verrekend met programma 13 en zal conform beheersregels in 2020 worden toegevoegd aan het resultaat op de Bouwgrondexploitaties.
De Grondexploitatiemaatschappij Vroondaal CV heeft in 2019 € 20 mln. van zijn lening afgelost. Omdat hierdoor het risico voor de gemeente afneemt, is een deel van de voorziening Vroondaal vrijgevallen.  
Uit reserves is € 7,8 mln. vrijgevallen ten behoeve van het budgettair kader en € 0,7 mln. in verband met tegenvallende erfpachtbaten. Overige onttrekkingen bedragen € 1,0 mln.

De onttrekkingen aan de voorzieningen zijn € 2.6 mln. hoger dan geraamd, doordat de vrijval uit de voorziening voor de financiering van Vroondaal niet was geraamd.

• Baten tijdelijk beheer onroerend goed € 2 mln.

Verrekening met het onderhanden werk op de balans
Het verschil tussen gerealiseerde lasten en baten van de diverse grondexploitaties over het verantwoordingsjaar wordt per 31/12/2019 toegevoegd aan het onderhanden werk op de balans (balanspost ‘Voorraden Onderhanden werk’) en is daarmee de sluitpost op de activiteit Bouwgrondexploitatie op programma 13.  Het verschil over 2019 bedraagt - € 26,8 mln.

Bouwgrondexploitaties                     € 4,4 mln. V  I

Dit betreft per saldo opbrengsten die niet zijn geraamd omdat ze niet waren voorzien. Dit resultaat is als volgt opgebouwd:

Tussentijdse winstneming grondexploitaties € 2,4 mln. V / I
Het BBV schrijft voor dat winst binnen grondexploitaties moet worden genomen als deze als gerealiseerd moet worden beschouwd, ook al is de grondexploitatie nog niet afgerond. In 2019 was dit bij 4 grondexploitaties het geval. De belangrijkste hiervan is de grex Kijkduin voor € 2,2 mln. De grondexploitaties Goudsmitsgaarde 1, Gebiedsontwikkeling Isabellaland en het restplan voor de ontwikkeling van Leidschenveen (OBL) waren samen goed voor € 0,2 mln.

Vrijval voorziening Vroondaal € 2,6 mln. V / I
De Grondexploitatiemaatschappij Vroondaal CV heeft in 2019 € 20 mln. van zijn lening afgelost. Zoals hierboven toegelicht is hierdoor een deel van de voorziening Vroondaal vrijgevallen.  

Vrijval voorzieningen risico’s Harnaschpolder en negatieve plannen Harnaschpolder € 6,8 mln. V / I
In december 2019 is door het bestuur van het bedrijvenschap Harnaschpolder de actualisatie van de grondexploitatie per 1 juli 2019 vastgesteld. Deze laat een aanzienlijke verbetering zien. Daardoor konden de voorzieningen die zijn getroffen voor het negatieve resultaat en voorziene risico’s gedeeltelijk vrijvallen.

Actualisatie voorziening negatieve plannen € 6,7 mln. N / I
Deze mutatie diende om het saldo van de voorziening aan te passen aan het verwachte resultaat op de lopende grondexploitaties. Het verloop van de voorziening en de achterliggende ontwikkelingen worden toegelicht in de paragraaf grondbeleid.

Overige resultaten € 0,7 mln. N / I

In onderstaande tabel is een beknopt overzicht opgenomen van de mutaties op de grondexploitaties. Die grondexploitaties zijn opgenomen, die op de balans ultimo 2019 een saldo onderhanden werk van meer dan € 5 mln. kenden, positief dan wel negatief.

In onderstaande tabel is een beknopt overzicht opgenomen van de mutaties op de grondexploitaties. Die grondexploitaties zijn opgenomen, die op de balans ultimo 2019 een saldo onderhanden werk van meer dan € 5 mln. kenden, positief dan wel negatief.

Toelichting op lasten en baten
In 2019 is voor € 9,7 mln. besteed aan Wonen en bouwen. Hiervan heeft € 5,4 mln. betrekking op apparaatslasten (met name woonbeleid, woningbouwprogrammering en –onderzoek, woonruimteverdeling
en de VvE-balie), €1,3 mln. aan vastgoedkosten, €0,6  mln. aan huisvesting statushouders,
 €0,5 mln. beleidsondersteunende onderzoekskosten, €0,5 mln. juridische kosten, €0,4
mln. aan het huurteam, €0,3 mln. dotatie aan de reserve en €0,7 mln. overige kosten.

De baten (€2,9 mln.) bestaan voor €1,0 mln. uit een onttrekking uit de reserve (waarvan €0,9 mln. voor huisvesting statushouders), €1,2 mln. zijn vastgoedopbrengsten, €0,3 mln. zijn ontvangen leges en €0,4 mln. zijn overige baten.

In 2019 is voor € 32,7 mln. besteed aan Stadsvernieuwing. Hiervan heeft € 10,4 mln. betrekking op apparaatslasten (met name veel inzet voor Gebiedscoördinatie Binckhorst, Aanbesteding voor de Gebiedsvisie CID en project Stad en Metropool), €16,2 mln. aan programmalasten , €4,8  mln. aan dotaties aan reserves en voorzieningen conform begroting en €1,3 mln. aan overige kosten.

De baten (€ 14,0 mln.) bestaan voor €3,2 mln. uit een onttrekking uit de reserve, €7,8 mln. zijn bijdragen van derde partijen en €2,9 mln. zijn overige baten.

In 2019 zijn op Stadsvernieuwing voor € 17,6 mln. minder aan lasten en € 16,4 mln. minder baten gerealiseerd dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat enkele grote uitgaven niet in 2019 konden plaatsvinden.

De openstelling van de Rotterdamse Baan is vertraagd naar medio december 2020. De juridische risico's rondom enkele verworven locaties of nog te werven locaties lopen in 2020 door, waardoor er nog geen sprake van vrijval van de reserve kan zijn. Om deze reden is er sprake van flinke onderbesteding op de lasten van voor € 11,3 mln. en voor € 10,0 mln. op de baten. Het verschil in saldo van € 1,3 mln. vloeit terug naar de concernreserve Grote Projecten.

Voor Schakel HS begrootten we volledige baten en lasten in 2019. De baten bestaan uit bijdrage derden van Prorail, NS en MRDH. Doordat de oplevering in 2020 plaats vindt, worden ten opzichte van de begroting € 5,4 mln. minder aan lasten en € 5,4 mln. minder aan baten in 2019 verantwoord. Beide posten worden verwerkt in 2020.

Voor de businesscase UFA was begroot €1,9 mln. te onttrekken en te gebruiken als bijdrage voor de businesscase. Echter is in 2019 geen overeenkomst gesloten met UFA op basis waarvan de bijdrage kon plaatsvinden.

OV terminal fase 2 onderbesteding op de lasten en onttrekking aan de reserve van € 1,5 mln. Voor de OV terminal is een risicoreservering voor afwikkeling van een juridische kwestie die al in 2017 zou worden afgerond. De middelen blijven beschikbaar in reserve tot het moment dat deze juridische kwestie wordt afgewikkeld.

Haveltestraat onderbesteding op de lasten en onttrekking aan de reserve van € 1,4 mln. Voor het project Haveltestraat heeft afrekening nog niet plaats kunnen vinden, omdat de werkzaamheden nog niet zijn afgerond en doorlopen in 2020.

Voor Binnenhof is bij de begrotingsactualisatie € 2,3 mln. overgeheveld van programma Stadsontwikkeling en Wonen naar programma Economie. Omdat er in 2018 en 2019 middelen zijn besteed, leidt dit tot een nadeel van € 1,5 mln.

Overige projecten zorgen voor € 0,2 mln. hogere lasten.

Stadsvernieuwing                        € 1,1 mln. V  I

In 2019 is op Stadsvernieuwing een € 1,1 mln. voordelig ten opzichte van de begroting gerealiseerd. Dit resultaat is voor verrekening met de concernreserves. De belangrijkste oorzaken:

• Een positief resultaat van €2,0 mln. als gevolg van vrijval van budgetten gereserveerd voor voldoende en betaalbare woningbouw, voor een drietal projecten. Projecten zijn vertraagd bijvoorbeeld door langer durende onderhandelingen. Voorgesteld wordt het resultaat beschikbaar te houden voor 2020 via de programmareserve.
• Voor Binnenhof is bij de begrotingsactualisatie € 2,3 mln. overgeheveld van programma Stadsontwikkeling en Wonen naar programma Economie. Omdat er in 2018 en 2019 middelen zijn besteed, leidt dit tot een nadeel van € 1,5 mln.
• Binnen De Kust Gezond is er €0,8 mln. extra uitgegeven, onder andere aan het verwijderen en tijdelijk opslaan van het Monument Voor Leger en Vloot en juridische kosten. Voor het project Vitalizee is een bedrag van €0,9 mln. gereserveerd hangende de arbitrage over een geschil over de voorwaarden uit de Samenwerkingsovereenkomst en over de aanneemsom. Hangende deze arbitrage staat het bedrag in depot. De uitspraak in arbitrage bepaalt of en zo ja welk bedrag aan de gemeente toevalt.
• De openstelling van de Rotterdamse Baan is vertraagd naar medio december 2020. De juridische risico's rondom enkele verworven locaties of nog te werven locaties lopen in 2020 door, waardoor er nog geen sprake van vrijval van de reserve kan zijn. Om deze reden is er sprake van flinke onderbesteding op de lasten van voor € 11,3 mln. en voor € 10,0 mln. op de baten. Het resultaat van € 1,3 mln. vloeit terug naar de concernreserve Grote Projecten.Gebiedscoördinatie voor de Binckhorst kost meer tijd en samenwerking. Veel tijd wordt besteed aan het begeleiden van particuliere initiatieven. Goede coördinatie kost veel tijd. Door het uitblijven van bijdragen derden, inspanning voor particuliere initiatieven, opdracht organisatieadvies en hogere lasten door ambtelijke inzet voor plan voor de Openbare Ruimten en windhinderonderzoek is een tekort ontstaan van €0,7 mln.

Toelichting op lasten en baten
In 2019 is voor €6,1 mln. besteed aan toezicht en handhaving wonen. Hiervan is €4,8 mln. besteed aan apparaatslasten bij de Haagse Pandbrigade en handhavingstaken bij vergunningen & toezicht, € 0,2 mln. aan onderzoek en (juridisch) advies, € 0,1 mln. aan veiligheidsregio Haaglanden, € 0,3 mln. aan vastgoedkosten en € 0,7 mln. overig. Er is € 0,5 mln. aan opbrengsten uit dwangsommen binnen gekomen, € 0,4 mln. aan vastgoedopbrengsten en € 0,1 mln. overig

Toelichting op lasten en baten
In 2019 is er voor € 4,5 mln. aan kernregistraties besteed. € 3,5 mln. is besteed aan de beheerunit open data en het beheren en bijhouden van een aantal wettelijke registraties en € 1,0 mln. aan diverse overige dienstverlening en (door)ontwikkeling van geo-informatie, zoals de Basisregistratie Ondergrond. Daarnaast is er voor circa € 0,2 mln. aan opbrengsten gerealiseerd door het leveren van specifieke geo-informatie gerelateerde producten en diensten en bijdragen voor het beheren en bijhouden.

Toelichting op lasten en baten
In 2019 is voor € 16,3 mln. besteed aan omgevingsvergunningen. Hiervan betreft € 12,3 mln. apparaatslasten, € 2,0 mln. voor toetsing door brandweer, omgevingsdienst Haaglanden en archeologie, 1,1 mln. voor digitalisering bouwdossiers, €1,1 mln. juridische kosten, € 0,7 mln. voor het ICT-systeem en 0,6 mln. overige kosten. Hier staan verrekeningen met de voorziening bouwleges tegenover van per saldo 1,5 mln. De baten betreffen inkomsten uit leges voor omgevingsvergunningen (€21,2 mln.) en daaruit voortvloeiende dwanginvorderingsbaten (€0,2 mln.)

Bouwleges                     neutraal
Er zijn minder bouwaanvragen ingediend dan verwacht en daardoor zijn er € 3,2 mln. minder legesopbrengsten. De lasten van de omgevingsvergunningen die met voorziening bouwleges worden afgerekend zijn €3 mln. lager dan geraamd. Er is 0,7 mln. minder besteed aan het digitaal bouwdossier en er is 2,3 mln. vrijval op de post dubieuze debiteuren. De voorziening bouwleges is hierdoor met € 0,9 mln. gestegen en staat nu op € 29,8 mln. Dit heeft geen effect op het programmaresultaat

Reserve Strategisch Vastgoed Stadsontwikkeling (€ 0,6 mln.)
Voor 2019 is een onttrekking begroot van € 1,4 mln. ter dekking van een nadelig exploitatiesaldo strategisch vastgoed en een afdracht vanwege gedaalde omslagrente. Door o.a. lagere onderhoudskosten is het werkelijke exploitatiesaldo gunstiger. De werkelijke onttrekking uit de reserve bedraagt € 0,9 mln., dat is € 0,6 minder dan begroot.

Daarnaast investeert de gemeente in een creatief bedrijfsverzamelgebouw en doteert conform begroting € 3,5 mln. aan de reserve SVS ter afdekking van de exploitatiesaldi in de komende jaren (zie RIS300772). Ook doteert de gemeente conform de begroting € 1 mln. t.b.v. afdekking van toekomstige exploitatiesaldi van de overige strategische vastgoedobjecten. De totale dotatie aan de reserve SVS bedraagt zowel in de begroting als in de realisatie € 4,5 mln.

De reserve SVS had in 2019 een beginsaldo van € 5,6 mln. De onttrekking in 2019 bedraagt € 0,9 mln. en de dotatie bedraagt € 4,5 mln. waarmee saldo van de reserve € 3,6 mln. toeneemt, dat is € 0,6 mln. meer dan de begrote mutatie van de reserve. Het eindsaldo van de reserve bedraagt € 9,2 mln.

Reserve Stedelijke Ontwikkeling (€ 5,0 mln.)
Voor de businesscase UFA was begroot €1,9 mln. te onttrekken en te gebruiken als bijdrage voor de businesscase. Echter is in 2019 geen overeenkomst gesloten met UFA op basis waarvan de bijdrage kon plaatsvinden.

Voor de OV terminal is een risicoreservering voor afwikkeling van een juridische kwestie die al in 2017 zou worden afgerond. De middelen (€ 1,5 mln.) blijven beschikbaar in reserve tot het moment dat deze juridische kwestie wordt afgewikkeld.

Voor het project Haveltestraat heeft afrekening (€ 1,4 mln.) nog niet plaats kunnen vinden, omdat de werkzaamheden nog niet zijn afgerond en doorlopen in 2020.

Reserve Omgevingsplan Binckhorst (€ -2,7 mln.)
In 2019 was verwacht dat er al meer bijdragen van derden ontvangen vanuit anterieure overeenkomsten vanuit de Binckhorst. Enkel één opbrengst vanuit de anterieure overeenkomst Maanplein werd ontvangen van €0,3 mln. Door verlenging van de reserveringstermijnen naar eind november zijn in 2019 geen omgevingsvergunningen meer verleend en hiermee niet de begrote opbrengsten van €3,0 mln. voor het omgevingsplan gerealiseerd. Opbrengsten moeten worden gedoteerd aan reserve Binckhorst.

Overige lagere onttrekkingen € 0,6 mln.

Voorzieningen Harnaschpolder € -8,6 mln.
De in december 2019 vastgestelde actualisatie van de grondexploitatie van de verbonden partij Bedrijvenschap Harnaschpolder laat een aanzienlijke verbetering zien. Daardoor konden de voor het negatieve resultaat en voorziene risico’s getroffen voorzieningen gedeeltelijk vrijvallen.

Voorziening Negatieve lopende plannen Meerjaren Programma Grondbedrijf (MPG) € 11,4 mln.
De grootste afwijking ten opzichte van de begroting voor deze voorziening zijn de verslechtering van € 6,7
mln. als gevolg opgetreden reguliere effecten doen zich vooral voor binnen Uithofslaan, Grotiusplaats, Spuikwartier, Den Haag Nieuw Centraal en Noordboulevard Scheveningen. Een verdere onderbouwing van deze voorziening vindt u in de paragraaf grondbeleid.

Verschillen in het MIP worden veroorzaakt door schuiven in de fasering van individuele MIP projecten. Op het geheel gezien wijkt de realisatie niet materieel af van de begroting.